İç Motivasyonun
Motifleri
İnsanın en temel ihtiyacı yarına kalabilmektir. Yarına taşınabilmek için;
öğrenmeye, gelişmeye ve uzlaşmaya ihtiyaç vardır. Bundan dolayı insanın
hayatını sürdürmesi hem iç, hem de dış motivasyona bağlıdır. Çünkü insanı
hareket ettiren sistemler hem iç benliğiyle -arzu ve istekleriyle-, hem de
dışardan gelen uyarılarla örgülenmiştir. İnsanın ayakta kalabilmesi ve yarına
taşınabilmesi için gerekli motive edici istekler yapısına dercedilmiştir. İstek
ve arzular ikiye ayrılabilir:
1- Gâye ve hedefi ortaya çıkaran istekler
2- Gâye ve hedefe ulaşmayı sağlayacak -vasıta aracı- istekler
Bu ihtiyaçların karşılanabilmesi için, üç ana nihai istek ve bu istekleri karşılayıcı üç ana iç motivasyon kuvveti insanın fıtratına konmuştur.
A) İnsan, başkalarına muhtaç olmadan izzetiyle ve haysiyetiyle yaşamak ister (Bağımsız olma isteği). Bu istek onun nihai bir hedefi olup, gâyeye yönelik bir istektir. Bu gâyeye ulaşmak için vasıta konumunda olan istekler de vardır. Güç arama isteği bu tür bir istek olup; insanın kendi ayakları üstünde durmasını, başkalarına muhtaç olmadan onurlu bir hayat sürme ihtiyacını karşılar. Bu istek olmasaydı insanlar çalışma ve üretme motivasyonlarını kaybederlerdi.
B) İnsanın bir başka önemli ihtiyacı aidiyet (bir yere ait olma) duygusudur. Bu istek sosyalleşme ihtiyacı olarak da ele alınabilir. Bu durum insanın sosyalleşmesini sağlar ve yaptığı işlere anlam ve zenginlik katar. Gâyeye yönelik olan bu isteğin karşılanması ise, bir başka aracı istekle (Onay arama, kabul edilme ve beğenilme arzusu) gerçekleştirilir. Yapılan araştırmalar neticesinde; kadınlarda onay arama, kabul edilme ve beğenilme arzusu baskınken, erkeklerde bağımsızlık arzusu daha baskındır. Bu da aile içi iletişimde, eşler arası diyalogda iç motivasyonun ne kadar önemli yer tuttuğunu göstermektedir.
C) İnsanın hayatını sürdürmesinde gerekli olan bir diğer gâye istek de yarına kalabilme arzusudur. Yarına taşınabilmenin şartı, ilham arama isteğine sahip olmadır. İlham arama; yeni şeyler öğrenmeyi, canlı kalmayı, yenilikleri benimsemeyi, tutucu ve bağnazlıktan uzak kalmayı sağlar. Burada yarına kalma isteği gâye istek iken, ilham arama arzusu gâyeye ulaştıran aracı istektir.
Bu duygular, insanlarda farklı motiflerde bulunmaktadır. Ayırca bu motifleri oluşturan isteklerin şiddet derecesi, herkeste farklıdır. Bu duyguların oluşturduğu iç benlik kaynaklı motive edici motifler, yandaki tabloda verilmektedir.
. Meselâ güç arayan insanlar, içinde bulundukları çevrenin prim yapan değerlerinin öncüsü olmaya çalışır ve toplumdaki ayakta kalma değerlerini kullanarak -manipüle ederek- güç toplarlar. İlham arayanlar ise, o toplumda ve çevrede geçerli olan ayakta kalma değerleri ile yetinmezler, daha yüksek kalitede, orijinal ve insanî boyut endeksli ayakta kalma değerlerini arama, bulma ve hayata taşımaya çalışırlar. Onay ve kabul arayanlar ise, içinde bulundukları çevrenin ayakta kalma değerlerini itirazsız kabul edip, gereken tutum ve davranışları kolayca sergilerler ve o çevrenin veya kurumun gücünü elinde tutanların destekçisi, sözcüsü ve onaycısı olurlar. Onaycı insanlar, sürekli güçten ve takımdan bağımsız hareket etmenin muhtemel zararları üzerinde kafa yorarlar ve mevcut gücün onaylamadığı tutum ve davranışları sergileyen ve onu eleştiren insanların dedikodusunu yaparlar.
Motivasyon hangi işi yapmaktan zevk aldığımıza bağlıdır. Motive edici kuvvetleri, hisleri ve uyarıcıları tespit edip, hayatımızı yönlendirmemiz gereklidir. Her insanın motive edici kuvvetleri farklı olduğundan, motivasyonlar aynı derecede tesirli olmayabilir. İnsanları motive etmek istiyorsanız iç motivasyon eğilimleriyle, dış motivasyon uyarılarının farkında olup birbiriyle örtüştürmek zorundasınız. Meselâ; ilham arama isteği ön plânda olan bir insanı, mal mülk edinme imkânı sağlayarak motive edemeyeceğiniz gibi, güç arayan bir insanı da vizyon oluşturma sorumluluğu vererek motive edemezsiniz. Bir diğer nokta, insanın temel biyolojik ihtiyaçları motive edici unsur olarak sürekli kullanılamaz. Fizyolojik ihtiyaçları karşılanmış insanı, bir üst seviyedeki karşılanmamış isteklerle motive edebilirsiniz. Çünkü bu temel fizyolojik ihtiyaçlar, bir kere karşılandıktan sonra, insanlar bunu aşar ve insanları motive etmek için artık siz farklı şeyler sunmak mecburiyetinde kalırsınız. Açarsak, insanların ihtiyaç duydukları, karşılanmamış ve doyurulmamış isteklerini yerine getirerek onları motive etmek mümkündür. Motive edici faktörler arasında fizyolojik ihtiyaçların karşılanması değil; başarma hissini yaşatma, tanınma, fark edilme, sevdiği işleri yapma fırsatı verme, sorumluluk verme, ilerleme, yükselme hissi verme motivasyonun önde gelen unsurlarındandır.
